Terapeuta sensoryczny

Na przestrzeni ostatnich dekad, a nawet lat zdecydowanie wzrosło tempo zmian w otaczającym nas świecie. Organizm człowieka każdego dnia musi odbierać i analizować coraz większą ilość napływających do niego bodźców sensorycznych. W związku z tym coraz częściej mówi się o zaburzeniach integracji sensorycznej w szczególności u dzieci. Co jednak w praktyce oznacza ten tajemniczy termin? Na czym polega terapia SI oraz do kogo jest skierowana? I jaką rolę w tym wszystkim odgrywa odpowiednio dobrany terapeuta sensoryczny? Poniżej postaramy się możliwie szczegółowo, a zarazem w przystępny sposób poruszyć te kwestie.      

Co to jest integracja sensoryczna?

Każdy z nas w codziennym życiu otoczony jest przez ogromną ilość napływających zewsząd bodźców sensorycznych. Niemal co chwila do naszych oczu i uszu dociera całe mnóstwo nowych sygnałów, dotykamy przedmiotów o różnych kształtach czy strukturze, próbujemy rozmaitych smaków i czujemy różnorodne zapachy. Angażujemy również całe nasze ciało, by wykonać pewne ruchy. Wszystkie te czynności wymagają zaangażowania zmysłów, czyli układu sensorycznego. Poza pięcioma podstawowymi zmysłami, do których należą: wzrok, słuch, węch, smak oraz dotyk, posiadamy jeszcze system przedsionkowy i proprioceptywny. Te dwa ostatnie wraz ze zmysłem dotyku to systemy bazowe naszego organizmu, stanowiące podłoże do rozwoju pozostałych zmysłów.

System przedsionkowy, określany również jako zmysł równowagi, odpowiada za odczuwanie położenia naszego ciała w przestrzeni. Przekazuje nam zatem ważne informacje, gdzie znajduje się nasze ciało względem przyciągania ziemskiego, wpływając między innymi na właściwe napięcie mięśni, koordynację ruchową i prawidłową postawę ciała. Propriocepcja natomiast związana jest z czuciem głębokim pochodzącym z mięśni, stawów, więzadeł oraz ścięgien. Ostatecznie pomiędzy tymi dwoma systemami dochodzi do nieustannej współpracy.  

W sytuacji, gdy w organizmie człowieka wszystkie napływające bodźce zewnętrzne są właściwie odbierane i przetwarzanie, wówczas proces integracji sensorycznej przebiega prawidłowo i bez zakłóceń, a otaczający świat odbierany jest jako przyjazne środowisko. Potrafimy dokonać trafnej oceny naszego położenia oraz odpowiednio dostosować nasze reakcje do sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Przykładem prawidłowych zachowań są: cofnięcie ręki od źródła ognia, ściszenie zbyt głośno grającej muzyki czy rezygnacja ze zjedzenia czegoś, co nie świeżo pachnie lub smakuje.

Całkiem odmiennie wygląda to w sytuacji, gdy nasz mózg ma problem z poprawnym odbiorem i przetwarzaniem docierających do organizmu bodźców sensorycznych. Dysfunkcje związane z rozwojem procesów odbierania i przetwarzania wrażeń zmysłowych, a więc wszelkie zaburzenia integracji sensorycznej w znacznym stopniu utrudniają funkcjonowanie w społeczeństwie i podejmowanie nawet zwykłych codziennych aktywności.

Na podstawie przytoczonych powyżej informacji jesteśmy już w stanie odpowiedzieć na pytanie czym jest prawidłowa integracja sensoryczna. Możemy ją określić jako sposób przetwarzania i porządkowania przez mózg bodźców, czyli informacji odbieranych za pomocą zmysłów. Warto podkreślić także, iż prawidłowa integracja sensoryczna jest procesem podobnym do oddychania, a więc zachodzącym poza naszą świadomością. Co więcej, jej rozwój rozpoczyna się już w życiu płodowym, co oznacza, że procesy z nią związane zachodzą w organizmie człowieka od początku do końca życia.

Na czym polega terapia sensoryczna i jakie są wskazania do terapii SI?

Terapia sensoryczna, zwana również terapią SI jest zespołem działań, obejmujących zabawy, ćwiczenia i inne aktywności, mające na celu wyzwalanie i stymulowanie konkretnych reakcji sensorycznych, wpływając tym samym na poprawę efektywności organizacji wrażeń zmysłowych. Terapia SI ukierunkowana jest zatem na kontrolowane pobudzanie poszczególnych systemów zmysłowych, zarówno każdego z osobna, jak i wszystkich jednocześnie tak, by pozytywnie oddziaływać na funkcjonowanie w sferze emocjonalnej oraz motorycznej.

Założenia, na których opiera się teoria integracji sensorycznej, a zarazem również terapia osób z zaburzeniami integracji sensorycznej opracowane zostały na bazie badań z zakresu psychologii i sfery behawioralnej oraz neurologii. Badacze zajmujący się zagadnieniem integracji sensorycznej i funkcjonowaniem systemów zmysłów w swojej pracy odnoszą się często do zdolności mózgu określanej mianem jego plastyczności, którą można opisać, jako strukturalnie i biologicznie uwarunkowaną zdolność do reorganizacji funkcjonowania. Ta cecha naszego mózgu odgrywa kluczową rolę w procesie terapii SI i odnosi się głównie do możliwości wyrównywania deficytów w oparciu o stymulację układu nerwowego, jakiej dokonuje terapeuta integracji sensorycznej.

Ponadto w kontekście właściwej organizacji procesu terapii SI należy pamiętać również o stopniowym dojrzewaniu poszczególnych struktur ludzkiego układu nerwowego oraz współzależności, jaka występuje pomiędzy ośrodkami korowymi i podkorowymi. Zachowania oraz procesy o dużej złożoności mogą wykształcić się bowiem wyłącznie w oparciu o te podstawowe, charakteryzujące się zdecydowanie prostszym przebiegiem. Reakcje adaptacyjne, wskazujące na dostosowanie się organizmu do środowiska zewnętrznego, stanowią odpowiedź na wrażenia i doznania sensoryczne płynące z otoczenia i odbierane dzięki poszczególnym zmysłom.

Należy również pamiętać o tym, iż każde dziecko (zaburzenia integracji sensorycznej najczęściej rozpoznaje się u dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym) posiada mechanizm, wyzwalający w nim chęć do przeżywania doświadczeń zmysłowych i eksploracji otaczającego je świata. Stąd wynika między innymi ogromnie negatywny wpływ zaburzeń integracji sensorycznej na funkcjonowanie i rozwój dziecka, a także konieczność odpowiedniego doboru środków pozwalających na prawidłową i efektywną stymulację układu sensorycznego i systemów zmysłów.    

Terapia SI polega na dostarczeniu osobie zmagającej się z zaburzeniami integracji sensorycznej kontrolowanej dawki doznań i wrażeń zmysłowych, których nasilenie dostosowane jest do specyfiki i stopnia rozwoju zaburzenia integracji sensorycznej. Istotne jest aby zwrócić uwagę, czy zajęcia odbywają się w przyjaznej atmosferze, gdyż tylko taki przebieg terapii pozwala na osiągnięcie dużego zaangażowania u podopiecznego i motywacji do współuczestnictwa.

Znając założenia realizacji procesu, jakim jest terapia integracji sensorycznej, możemy przejść do omówienia sygnałów i zachowań, wskazujących na problemy z integracją sensoryczną i konieczność uczestnictwa w zajęciach niwelujących zaburzenia SI. Dla kogo terapia SI jest zatem polecana? Wśród wskazań do objęcia danej osoby opieką w postaci zajęć integracji sensorycznej znajdują zarówno pewne dysfunkcje i schorzenia, jak i poszczególne zachowania dziecka, które być sygnałem sugerującym, pojawienie się zaburzeń postrzegania zmysłowego. Przesłanki do terapii SI obejmują zatem między innymi:

• autyzm,
• ADHD,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• zespół Downa,
• problemy z koncentracją uwagi,
• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, problemy z utrzymaniem równowagi,
• opóźniony rozwój mowy,
• potrzeba pozostawania w ciągłym ruchu lub nadmierne wyciszenie,
• nadmierna wrażliwość na bodźce zewnętrzne,
• podwrażliwość przedsionkowa, proprioceptywna, dotykowa lub słuchowa,
• trudności w uczeniu się nowych rzeczy i nabywaniu umiejętności szkolnych,
• zaburzenia czynności motoryki dużej i małej (obejmujące np. nieprawidłową postawę przy stoliku lub ławce – podpieranie głowy, zjeżdżanie z krzesła, problem z utrzymaniem długopisu, częste wpadanie na stojące przedmioty),
• trudności z jedzeniem,
• brak tolerancji dla zabiegów higienicznych typu mycie głowy, obcinanie paznokci itp.   

Warto również wspomnieć, iż najczęściej występującym obecnie zaburzeniem integracji sensorycznej występującym u dzieci jest podwrażliwość proprioceptywna, która wiąże się ze zwiększonym zapotrzebowaniem odczuwania silnych wrażeń zmysłowych w postaci mocnego kontaktu fizycznego, w tym docisków stawowych czy ściskania. Tego typu zachowania prowadzą bowiem do stymulacji receptorów czucia głębokiego.     

Kim jest terapeuta integracji sensorycznej i jak nim zostać?

Ze względu na rosnącą świadomość odnośnie kwestii, jaką jest integracja sensoryczna i zaburzenia na tej płaszczyźnie funkcjonowania, coraz częściej u dzieci, ale też osób starszych diagnozuje się tego typu dysfunkcje. Wzrasta liczba osób zainteresowanych diagnozą oraz terapią SI, co prowadzi do przeciążenia różnego rodzaju placówek pomocowych, jak poradnie psychologiczno-pedagogiczne czy prywatne gabinety integracji sensorycznej. Wszystko to wskazuje, iż na rynku aktualnie widoczne jest olbrzymie zapotrzebowanie na terapeutów integracji sensorycznej.

Ze względu na fakt, iż przed rozpoczęciem terapii integracji sensorycznej konieczne jest przeprowadzenie diagnozy wykwalifikowany terapeuta posiada uprawnienia do jej dokonania. Jeszcze przed rozpoczęciem zajęć z osobą z zaburzeniami integracji sensorycznej terapeuta SI przeprowadza wywiad oraz konkretne testy i na tej podstawie określa zakres i stopień zaburzeń, a także dokonuje wyboru odpowiednich metod i środków ich redukowania.

Końcowym etapem pracy terapeutów integracji sensorycznej jest dokonanie oceny rezultatów zgodnie z wcześniejszymi doświadczeniami w pracy z podopiecznych, a także obserwacjami własnymi oraz rodziców. Prawidłowo przeprowadzona terapia SI powinna obejmować także ponowną diagnozę, umożliwiającą bardzo szczegółową analizę porównawczą wyników w oparciu o obowiązujące normy wiekowe.  

Jak zatem zostać terapeutą SI?

Mówiąc o osobie prowadzącej zajęcia z zakresu integracji sensorycznej mamy na myśli certyfikowanego terapeutę. W celu uzyskania kwalifikacji niezbędnych do prowadzenia terapii SI konieczne jest ukończenie studiów z zakresu psychologii, pedagogiki lub fizjoterapii. Ponadto, by nabyć kompleksowe przygotowanie do pracy z osobami zmagającymi się z zaburzeniami integracji sensorycznej i uzyskać wszelkie wymagane kwalifikacje należy ukończyć co najmniej drugi stopień kursu z zakresu integracji sensorycznej lub studia podyplomowe obejmujące z tej dziedziny.        

Warto podkreślić również, że terapia integracji sensorycznej powinna odbywać się nie tylko w przyjaznej atmosferze, ale także w bezpiecznym gabinecie wyposażonym w certyfikowane pomoce stymulujące zaburzone funkcje. Będą to między innymi huśtawki, hamaki, chusty, poduchy czy ścianki umożliwiające wspinaczkę. Istotną kwestią, na którą ciągle jeszcze wiele osób prowadzących terapię SI nie zwraca uwagi jest to, iż właściwie dobrana metoda integracji sensorycznej dzieci powinna opierać się na elemencie, jakim jest właściwa zabawa, która pozwoli w pełni zaangażować podopiecznego, a jednocześnie będzie w efektywny sposób stymulować procesy odbierania i przetwarzania bodźców. Należy pamiętać również, że aby przeprowadzić skuteczną terapię sensoryczną, zajęcia muszą odbywać się w trybie indywidualnym. Co więcej, rekomendowana długość sesji to 60 minut, raz lub dwa razy w tygodniu. Wyłącznie systematyczne uczestnictwo i pełne zaangażowanie dziecka w terapię sensoryczną daje możliwość usprawniania pracy zmysłów i poprawę w zakresie funkcjonowania.   

Zainteresował Cię ten temat? Sprawdź kierunek studiów: Integracja sensoryczna – diagnoza i terapia