Jak zostać nauczycielem?

Praca nauczyciela kojarzona jest najczęściej w przekazywaniem wiedzy. Jednak czy na pewno zawód ten sprowadza się tylko do dzielenia się wiedzą z uczniami? Na czym tak naprawdę polega zawód nauczyciela i z jakimi obowiązkami jest związany? Co trzeba zrobić, by mieć szansę wykonywania tego zawodu i jak sprawić, by praca z uczniami była jak najbardziej efektywna? Na wszystkie te pytania odpowiemy poniżej.

Praca nauczyciela w praktyce

W myśl znanego przysłowia „Obyś cudze dzieci uczył”, można by stwierdzić, że nie ma nic gorszego od pracy nauczyciela. Wiele osób uważa pracę w zawodzie nauczyciela za niezwykle ciężki orzech do zgryzienia. Z pewnością każdy spojrzy na to z innej perspektywy, jednak zanim dokona się osobistej oceny, warto nieco zagłębić się w tajniki tego zawodu i poznać bliżej jego specyfikę.

Zawód nauczyciela jest jednym z najstarszych na świecie, a związany jest nieodłącznie z edukacją i dzieleniem się wiedzą z innymi. Należy jednak pamiętać, że praca nauczyciela może mieć różne oblicza. W grę wchodzi bowiem nie tylko nauczanie dzieci i młodzieży w szkołach podstawowych czy ponadpodstawowych, ale też praca nauczyciela w innych placówkach edukacyjnych, w tym w szkolnictwie wyższym. Nauczyciel akademicki między innymi tym różni się od osób pracujących w instytucjach oświatowych dla dzieci i młodzieży, że jego uczniami są osoby dorosłe w zasadzie w bardzo różnym wieku.  

Zaznaczyliśmy już, że nie jest to łatwy zawód. Jednak czym dokładnie charakteryzuje się stanowisko nauczyciela i czy każda osoba pracująca w szkole w takiej roli ma tyle samo obowiązków? W pewnym sensie tak, ale nie do końca. Coraz więcej osób, w tym także tych pracujących w zawodzie nauczyciela, podkreśla różnice w charakterze pracy nauczycieli poszczególnych przedmiotów. Pamiętajmy na początek, że do zadań nauczyciela należy nie tylko merytoryczne przygotowanie uczniów z zakresu danego przedmiotu, ale również sprawdzanie nabytej wiedzy. W ramach przykładu zestawmy pracę nauczyciela języka polskiego z pracą nauczyciela wychowania fizycznego. Pierwszy w nich poza tym, że na każde zajęcia musi przygotować dla uczniów odpowiednie materiały, to co pewien czas musi także przeprowadzać sprawdziany w formie pisemnej lub zlecać uczniom do napisania różnego rodzaju prace zaliczeniowe, np. wypracowania. Następnie musi on poświęcić czas na sprawdzenie i ocenę prac, a także udzielenie adekwatnych wskazówek swoim podopiecznym. Nauczyciel wychowania fizycznego oczywiście również musi odpowiednio przygotować się do każdych zajęć – opracować pewien plan ich realizacji, a następnie dołożyć wszelkich starań, aby zaangażować wszystkich uczniów w proponowaną aktywność. Jest jednak pewna różnica, polegająca na tym, iż osoba pracująca na tym stanowisku nie musi przeprowadzać, a następnie sprawdzać prac pisemnych swoich podopiecznych. Zatem nie poświęca ona na swoją pracę tak wiele czasu poza prowadzonymi lekcjami.    

Warto również podkreślić, że stanowisko nauczyciela wiąże się też z nieco odmiennymi wymaganiami, zasadami czy nawet regulaminem pracy w stosunku do tego obowiązującego np. w przypadku pracy w biurze. Prawa i obowiązki nauczyciela zostały dokładnie omówione w ustawie Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 stycznia 1982 r. Jest to tak zwana Karta Nauczyciela, do której należy się stosować w przypadku wykonywania zawodu nauczyciela. Przy regulacji stosunku pracy w przypadku zawodu nauczyciela Karta nauczyciela ma pierwszeństwo przed Kodeksem pracy.

Czy warto być nauczycielem?

Na to pytanie z pewnością każdy musi odpowiedzieć sobie sam. Dla każdego bowiem znaczenie mają inne wartości i na odmienne aspekty wykonywanej pracy zwraca największą uwagę. My postaramy się wskazać pewne korzyści, jakie wiążą się z wykonywaniem zawodu nauczyciela. Dla przedstawienia w miarę pełnego obrazu tego stanowiska przedstawimy jednak również trudności czy niedogodności, jakie się z nim wiążą.

Zacznijmy od jednej z podstawowych kwestii, jaką jest wynagrodzenie nauczyciela. W Internecie znaleźć można przeróżne oferty zatrudnienia dla nauczycieli, ponieważ nie są to tylko posady w instytucjach publicznych, jak szkoła podstawowa czy ponadpodstawowa, ale również prywatnych placówkach edukacyjnych, a niekiedy nawet zakładach poprawczych. Co więcej, praca w zawodzie nauczyciela może przybierać różne formy zatrudnienia. Mianowicie poza pracą na etacie w placówkach oświaty, wielu nauczycieli lub osób, które dopiero zamierzają zostać nauczycielem, korzysta z ofert pracy np. w prywatnych szkołach językowych bądź firmach oferujących korepetycje z poszczególnych przedmiotów. Inni natomiast świetnie odnajdują się, prowadząc kursy przygotowujące do matury lub innych egzaminów, w tym językowych. Ze względu na taką różnorodność możliwości zatrudnienia, również wynagrodzenie nauczyciela nie jest kwestią jednoznaczną. Odpowiednio do stażu pracy, posiadanego wykształcenia czy obejmowanego stanowiska do podstawowego wynagrodzenia nauczyciela dochodzą dodatki i premie uzależnione często także od ilości przepracowanych dodatkowych godzin. Podstawa wynagrodzenia zależy jednak zwykle przede wszystkim od możliwości pracodawcy. Coraz częściej nauczyciele decydują się również pracować na własny rachunek, prowadząc prywatne korepetycje. Dzięki temu mają możliwość uzyskania pensji ograniczonej w zasadzie wyłącznie ich czasem i siłami.

Mając odpowiednie podejście do dzieci i młodzieży, o którym dokładniej napiszemy nieco później, poruszając kwestie predyspozycji, wykonując zawód nauczyciela możesz z pewnością mieć ogromną satysfakcję, kształtując umysły kolejnych pokoleń. Istotną kwestią jest również sam sposób organizacji pracy nauczyciela. Inaczej wygląda to bowiem w placówkach publicznych, a inaczej chociażby w przypadku różnego rodzaju kursów. Osoby wykonujące pracę nauczyciela w instytucjach oświaty, nawet tych niepublicznych są w dużym stopniu uzależnione od narzuconego z góry programu i metodyki nauczania. Prowadząc rozmaite kursy masz natomiast szansę nie tylko na spełnianie się w edukowaniu uczniów, ale także w realizowaniu własnej koncepcji i planu nauczania. Zazwyczaj masz też wówczas o wiele większą swobodę w swojej w pracy niż podczas np. prowadzenia zajęć w szkołach publicznych.

Nie zapominajmy również, że wykonywanie zawodu nauczyciela w pewnym sensie wymaga ciągłego samodoskonalenia i dostosowania metodyki nauczania do grupy uczniów, jak i do każdego z nich indywidualnie. Nauczyciel musi zatem cały czas podejmować działania podnoszące jego kompetencje i umiejętności, w tym w szczególności te o charakterze społecznym. Tylko w ten sposób będzie w stanie dostosować się do wymagań i oczekiwań, jakie stawia przed nim środowisko szkolne, które cały czas podlega przeobrażeniom.

Mimo wszystkich wymienionych korzyści płynących z pracy w roli nauczyciela, coraz częściej pojawiają się osoby rozważające zmianę stanowiska, które swoją decyzję najczęściej wyjaśniają wypaleniem zawodowym. W przypadku nauczyciela jest ono bowiem dość częstym zjawiskiem. Rozważając możliwość wykonywania zawodu nauczyciela warto zatem mieć na uwadze również związane z nim niedogodności.

Co zrobić, by zostać nauczycielem?

Do wykonywania zawodu nauczyciela niezbędne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji. Osoby, które zostać nauczycielem, muszą koniecznie skończyć studia, czyli posiadać wykształcenie wyższe. W trakcie studiów kandydaci na stanowisko nauczyciela muszą odbyć specjalizację nauczycielską lub ukończyć studium pedagogiczne, nadające uprawnienia do prowadzenia zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży.

Wytyczne Ministerstwa Edukacji Narodowej odnoszące się do kursu pedagogicznego są bardzo szczegółowe i precyzyjne. Warto zapoznać się z nimi, gdy zastanawiamy się, co zrobić, by zostać nauczycielem. Osoby zainteresowane nauczaniem w szkole lub innej placówce edukacyjnej muszą odbyć kurs pedagogiczny składający się z 270 godzin. W tym czasie przyszły nauczyciel ma możliwość zdobycia przygotowania pedagogicznego oraz zapoznania m.in. z podstawami psychologii czy dydaktyki. Praktyki realizowane w szkole są również elementem właściwego przygotowania, jakie zapewnia kurs pedagogiczny.

Kolejnym sposobem na uzyskanie przygotowania do pracy nauczyciela są studia podyplomowe. Jeśli masz ukończone studia wyższe z jakiegoś zakresu, jednak nie dysponujesz kompetencjami pedagogicznymi, które są niezbędne do pracy z uczniami, to właśnie studia podyplomowe pozwolą Ci uzupełnić te braki.

Absolwenci studiów podyplomowych uzyskują kwalifikacje niezbędne do prowadzenia zajęć w szkołach, po spełnieniu wymogów zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego oraz aktach prawa, w tym przede wszystkim w:

• Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (Dz.U. 2019 poz. 1450); 
• Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli z późniejszymi zmianami (Dz.U. 2017 poz. 1575).

Predyspozycje do pracy nauczyciela

Oprócz samego wykształcenia oraz przygotowania pedagogicznego i merytorycznego, w pracy nauczyciela istotne są również konkretne predyspozycje. Ze względu na specyfikę tego zawodu niestety nie każdy sprawdzi się w roli nauczyciela. Warto więc, przed dokonaniem ostatecznego wyboru ścieżki zawodowej, zastanowić się czy posiadamy niezbędne umiejętności i kompetencje, a także pewne cechy charakteru, które są niezwykle cenne w tak wymagającym zawodzie.

Jakie predyspozycje powinien mieć kandydat na nauczyciela? Jedną z najważniejszych jest z pewnością umiejętność nawiązywania kontaktu z dziećmi i młodzieżą. Brak zdolności do zbudowania jakiejkolwiek relacji z podopiecznymi zasadniczo uniemożliwia efektywne dzielenie się wiedzą. Jak już wspomnieliśmy, zawód nauczyciela jest w dużym stopniu wymagający, stąd ważne jest, by osoba chcąca go wykonywać wykazywała się również wystarczającą odpornością na stres. Związane jest to nie tylko z hałasem, który w szkole (zwłaszcza podstawowej) jest wszechobecny, lecz także z niekiedy uciążliwymi zachowaniami podopiecznych. Tego typu trudne sytuacje mogą szczególnie mocno wpływać na samopoczucie nauczycieli na początku pracy, którzy muszą dołożyć wszelkich starań, by pomimo trudności zachować spokój.

Kolejną istotną cechą jest empatia i otwartość na potrzeby oraz problemy innych. Uczniowie zwykle wywodzą się z różnych środowisk, co oznacza, że mają odmienne doświadczenia, predyspozycje i potrzeby. Rolą nauczyciela jest umiejętne rozpoznanie sytuacji każdego z podopiecznych i nawiązanie z nim kontaktu, po to by w konsekwencji móc dostosować język i metody nauczania do całej grupy, ale także do pojedynczych uczniów.