Co to jest autyzm?

Autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe, obejmujące szereg objawów charakteryzujących się upośledzeniem w zakresie rozwoju relacji interpersonalnych, zachowania, komunikacji, częściowym wycofaniem się z realnego życia i zamknięciem się we własnym świecie. Autyzm nie jest chorobą, autyzm jest zaburzeniem neurologicznym oddziałującym na pracę mózgu i ujawniającym się do 3 roku życia dziecka. Zaburzenie to charakteryzuje się nie poznawczym myśleniem oderwanym od rzeczywistości, które zależne jest od aktualnych i chwilowych potrzeb dziecka, od jego pragnień, lęków i nastrojów. 

Charakterystyka autyzmu i jego objawy

Autyzm to pewnego rodzaju niepełnosprawność intelektualna obejmująca szereg całościowych zaburzeń rozwojowych wpływających na zachowanie dziecka. Wyróżnia się bardzo zróżnicowane formy autyzmu, które łącznie są określane jako zaburzenia ze spektrum autyzmu lub całościowe zaburzenia rozwojowe. W ich skład wchodzą:

• autyzm dziecięcy,
• zespół Aspergera, 
• autyzm atypowy,
• zespół Retta,
• dziecięce zaburzenia dezintegracyjne – zespół Hellera,
• inne całościowe zaburzenia rozwojowe.

Określenie „spektrum autyzmu” zwraca uwagę na różnorodność osób z autyzmem i to, w jak różny sposób zaburzenie wpływa na życie tych osób.

Autyzm jest zaburzeniem obejmującym szereg zróżnicowanych objawów, związanych z niewłaściwym rozwojem i funkcjonowaniem mózgu we wczesnym dzieciństwie. Wśród zaburzeń rozwojowych ze spektrum autyzmu istnieją różnice w możliwościach intelektualnych oraz zachowaniu pomiędzy osobami borykającymi się z tego typu upośledzeniem. Obejmują one wyzwania rozwojowe w zakresie myślenia, porozumiewania się, rozwoju społecznego, zainteresowań, jak również umiejętności motorycznych. Stopień nasilenia objawów i trudności w którymkolwiek z wymienionych obszarów może być całkowicie różny u poszczególnych osób. Może bowiem przybierać formę głębokiego upośledzenia u jednych, a u innych pozwalać na całkowicie samodzielne funkcjonowanie.

Bardzo ważnym objawem zapowiadającym, czy też wskazującym na autyzm wczesnodziecięcy jest brak relacji pomiędzy matką a dzieckiem. Dziecko nie utrzymuje wzroku na twarzy matki, a jego nieobecne spojrzenie, mimo że jest zwrócone na matkę, wygląda jakby patrzyło przez nią, a nie na nią. To „puste spojrzenie” wydaje się błądzić w przestrzeni. Dziecko autystyczne nie reaguje też na sygnały i bodźce ze strony matki, nie odpowiada uśmiechem na jej widok oraz broni się przed kontaktem fizycznym. 

Należy jednak pamiętać, iż każde dziecko jest inne, stąd też u każdego autyzm będzie rozwijał się inaczej. U niektórych dzieci z autyzmem objawy pojawiają się tuż po urodzeniu, u innych natomiast – mogą rozwinąć się dopiero w późniejszym wieku. Jeżeli rodzic zauważy u swojego dziecka jakiekolwiek niepokojące pierwsze objawy, mogące wskazywać na zaburzenia ze spektrum autyzmu, powinien jak najszybciej skorzystać z konsultacji ze specjalistą.

Pierwsze objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia ze spektrum autyzmu są możliwe do zauważenia w okresie wczesnego dzieciństwa – już przed pierwszym rokiem życia. Dzieci nie utrzymują kontaktu wzrokowego, występuje brak gaworzenia i nie reagują na imię. Dzieci autystyczne już na wczesnym etapie rozwoju wykazują niepokojące zachowania, takie jak brak wskazywania palcem, niewłaściwa ekspresja mimiczna oraz brak umiejętności okazywania zadowolenia i radości poprzez uśmiech, a także niewielka aktywność fizyczna. W  późniejszym okresie rozwoju dziecka nie pojawia się umiejętność okazywania uczuć takich, jak strach, radość, zdziwienie i wiele innych. U dzieci nawet tych w późniejszym okresie nie występuje gest wskazywania palcem oraz inne gesty komunikacyjne, np.: machanie na do widzenia. Dziecko autystyczne unika kontaktu, nie dzieli się emocjami, przeżyciami i zainteresowaniami z innymi ludźmi oraz nie bierze udziału w zabawach z rówieśnikami, ale pozostaje poza grupą. Typowymi objawami, z którymi zmagają się dzieci autystyczne mogą być również zaburzenia rozwoju mowy lub trudności w mówieniu. Wówczas dziecko nie układa samo zdań, tylko je powtarza. Autyzm dziecięcy charakteryzuje się jednak głównie problemami w relacjach społecznych, zaburzeniami komunikacji oraz elastyczności zachowania. 

Zachowania ze spektrum zaburzeń autystycznych w interakcjach i komunikacji społecznej to między innymi:

• trudności w nawiązywaniu kontaktów, niepodejmowanie interakcji społecznych,
• problemy w komunikacji,
• problemy związane z podtrzymaniem konwersacji,
• opóźniony rozwój mowy, 
• mowa przestaje służyć do komunikacji,
• nieumiejętność odczytywania metafor,
• unikanie kontaktu wzrokowego,
• nieodpowiedni ton głosu – ton przypominający robota,
• problemy z wyrażaniem emocji i zrozumieniem reakcji innych osób,
• trudności w przestrzeganiu reguł społecznych,
• wyrażanie własnych uczuć i emocji w nietypowy sposób.

Natomiast objawy autyzmu związane zachowaniem, zainteresowaniami i aktywnością ruchową obejmują między innymi:

• przesadne zainteresowanie jedną, wąską dziedziną wiedzy, danym tematem lub konkretnymi przedmiotami, np. rozkładami jazdy komunikacji miejskiej,
• ciągle powtarzane zwroty i działania schematyczne, ciągłe porządkowanie rzeczy, np. układanie rzeczy w rzędzie czy układanie zabawek za każdym razem w ten sam sposób,
• stereotypy ruchowe – dziecko może wykazywać zachowania powtarzalne,
• niechęć do zmian lub brak tolerancji na zmiany,
• brak reakcji na imię,
• problemy ruchowe i motoryczne,
• zaburzenia zachowania i emocji w postaci nadruchliwości, agresji, wybuchów złości czy samouszkodzenia.

Kliniczny obraz chorobowy autyzmu jest złożony i niejednorodny u różnych osób. U każdej osoby z autyzmem, objawy autyzmu oraz stopień ich natężenia mogą się różnić. Wiele osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wykazuje również ograniczone reakcje lub nadwrażliwość na bodźce dotykowe, słuchowe, wzrokowe oraz zapachowe.

Przyczyny wystąpienia autyzmu

Autyzm to zespół stanowiący skomplikowane zjawisko, na które składa wiele problemów uwarunkowanych przez rozmaite czynniki. Przyczyny autyzmu nie są do końca znane. Wpływ na ogólny rozwój tego upośledzenia mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. 

Najczęściej wymieniane przyczyny autyzmu to:

• zaburzenia neurorozwojowe i neurobiologiczne,
• wyższy wiek rodziców w momencie poczęcia dziecka,
• infekcje wirusowe w czasie ciąży,
• poważne infekcje w okresie niemowlęcym,
• wcześniactwo,
• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, np. okołoporodowe,
• problemy ze strony układu pokarmowego.

Diagnoza i leczenie autyzmu

Diagnozy w przypadku autyzmu dokonuje się na podstawie obserwowanego zachowania. Jeżeli rodzic zauważy u swojego dziecka jakikolwiek niepokojący objaw, mogący wskazywać na zaburzenia ze spektrum autyzmu, powinien jak najszybciej skorzystać z konsultacji ze specjalistą. Wczesne rozpoznanie i zdiagnozowanie osoby z autyzmem jest bardzo ważne, dlatego że tylko wówczas możliwe staje się wczesne wspomaganie rozwoju dziecka. 

W przypadku osoby z autyzmem diagnoza stawiana jest przy współpracy specjalistów z różnych dziedzin medycyny, w tym neurologa, lekarza psychiatry, psychologa oraz logopedy. Specjaliści przeprowadzają analizę zachowań konkretnego dziecka na podstawie jego obserwacji. Postawienie ostatecznej diagnozy opiera się na wywiadzie z rodzicami oraz wykonaniu odpowiednich badań. Dopiero wtedy możliwe staje się rozpoznanie autyzmu, postawienie odpowiedniej diagnozy oraz wdrożenie właściwej terapii.

Szczególną uwagę należy zwrócić jednak na fakt, że autyzmu nie da się wyleczyć. Obecnie istnieje wiele metod terapeutycznych wykorzystywanych do pomocy dzieciom z całościowymi zaburzeniami rozwoju ze spektrum autyzmu, jednak pomimo to nie ma ani terapii ani leku, który wyleczyłby autyzm. Nie ma sposobu, aby mózg osoby z autyzmem zaczął pracować tak samo, jak większości ludzi. Istnieją jedynie rozwiązania wspierające osoby z objawami ze spektrum autyzmu, mające pomóc w ich funkcjonowaniu w przyszłości. To właśnie dzięki odpowiednio dobranej terapii, dzieci nią objęte uczą się prawidłowych zachowań i redukują te nieodpowiednie, zaczynając radzić sobie w świecie i interpretować go w sposób umożliwiający im znalezienie swojego miejsca. 

Podsumowanie

Najczęściej do leczenia objawów ze spektrum zaburzeń autystycznych stosuje się terapię behawioralną. Ma ona na celu pomóc zauważyć konkretne wzorce zachowań, a poprzez to zmieniać te niewłaściwe społeczne zachowania, w zachowania prawidłowe i akceptowane przez społeczeństwo. Terapia zawsze jest dobierana indywidualnie dla każdego dziecka, przy uwzględnieniu jego problemów i ograniczeń. Terapią zwykle objęte jest nie tylko dziecko – dotyczy ona także rodziców dzieci autystycznych. Zajęcia z udziałem rodziców pozwalają im zrozumieć świat dziecka, zapoznać się z jego problemami oraz działaniami, które mogą pomóc mu i być dla niego wsparciem w codziennych sytuacjach.

Zainteresował Cię ten temat? Sprawdź kierunek studiów: Edukacja i terapia osób ze spektrum autyzmu z elementami integracji sensorycznej