Stopnie niepełnosprawności intelektualnej

Niepełnosprawność intelektualna, jako przedmiot badań pojawiła się stosunkowo niedawno. Wcześniej bowiem termin ten nie funkcjonował, a sam zespół zaburzeń, które obecnie kojarzone są właśnie z niepełnosprawnością intelektualną, jeszcze nie tak dawno postrzegany w zupełnie inny sposób. Choć nawet współcześnie problematyka nie jest więc jeszcze w pełni uporządkowana, a definiowanie niepełnosprawności intelektualnej jest nadal dość zmienne i zazwyczaj uzależnione jest od płaszczyzny, na jakiej jest rozpatrywana, to jednak badania nad tym problemem zdecydowanie przeprowadzane są coraz częściej. Stąd też jesteśmy coraz bardziej świadomi tego problemu, dzięki czemu jesteśmy również w stanie lepiej zrozumieć stan funkcjonowania osoby niepełnosprawnej. W niniejszym artykule zajmiemy się w szczególności jednym wybranym aspektem służącym do charakterystyki niepełnosprawności w zakresie rozwoju intelektualnego, a mianowicie różnymi stopniami jej nasilenia.

Co to jest niepełnosprawność intelektualna?

Zanim przejdziemy do omówienia poszczególnych stopni, czyli niejako rodzajów niepełnosprawności umysłowej, zacznijmy od tego, jak należy rozumieć ten termin i czym charakteryzuje się niepełnosprawność intelektualna.

Niepełnosprawność intelektualna, określana inaczej jako niedorozwój umysłowy lub upośledzenie umysłowe, charakteryzuje się istotnie niższym od przeciętnego funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie co najmniej dwóch spośród następujących umiejętności przystosowawczych: komunikacji i porozumiewania się, samoobsługi, wykonywania czynności domowych, zachowań społecznych, korzystania z dóbr społeczno-kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy. Upośledzenie rozwoju umysłowego ujawnia się do 18. roku życia. Jego przyczyny mogą zaistnieć natomiast już w okresie płodowym lub być następstwem urazów fizycznych i mogą to być zaburzenia warunkowane genetycznie genetycznym (np. zespół Downa), choroby o podłożu neurologicznym czy metabolicznym. Ponadto uwstecznienie psychiki w późniejszym okresie rozwoju (w tym w procesie dojrzewania) może być powodowane także przez czynniki środowiskowe, które w określony sposób ograniczają możliwości umysłowe jednostki i jej potencjał rozwojowy.

Upośledzenie umysłowe związane jest zatem zwykle z widocznym deficytem w zakresie zachowań adaptacyjnych. Z niepełnosprawnością intelektualną współwystępuje szerokie spektrum wrodzonych bądź nabytych we wczesnym okresie rozwojowym, nieodwracalnych zaburzeń rozwojowych, przejawiających się w istotnym pogorszeniu sprawności umysłowej, właściwości rozwoju osoby niepełnosprawnej i jej funkcjonowania w relacjach społecznych oraz w znacznym obniżeniu poziomu rozwoju intelektualnego.

Charakterystyka stopni niepełnosprawności w sferze intelektualnej

Niedorozwój umysłowy jest niezwykle złożonym zaburzeniem, o ogromnie zróżnicowanych objawach, różnorodnym stopniu nasilenia oraz pewnej zmienności w zakresie poziomu rozwoju i stanu funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.

Jak już wcześniej wspomnieliśmy niepełnosprawność umysłowa możemy przyjmować różne stopnie nasilenia. Ze względu na to, jak głębokie jest upośledzenie umysłowe danego człowieka, w odniesieniu do zakładanej normy wiekowej, obecnie wyróżnia się cztery stopnie niepełnosprawności intelektualnej. Są to:

• lekka niepełnosprawność intelektualna,
• niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym,
• niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym,
• niepełnosprawność w stopniu głębokim.

Mówiąc o niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim, mamy na myśli osoby, o ilorazie inteligencji mieszczącym się w przedziale 50 – 69 w skali opracowanej przez Wechslera. Ten typ upośledzenia umysłowego stanowi najłagodniejszą, a tym samym najczęściej występującą formę niedorozwoju. Objawami charakterystycznymi dla tego stopnia niepełnosprawności umysłowej są między innymi: spowolniony rozwój mowy, obniżona koordynacja ruchowa, znacznie obniżona zdolność myślenia abstrakcyjnego, mała samodzielność myślenia i podatność na sugestie innych, niedojrzałość procesów emocjonalnych, trudności w uczeniu się związane w dużej mierze z ograniczonym zakresem uwagi, problemami w skupieniu się czy obniżoną zdolnością postrzegania. Ze względu na stosunkowo niewielką uciążliwość objawów, osoby z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim mają możliwość wykonywania zwykłych domowych czynności, a nawet podjęcia pracy zawodowej, choć w dalszym ciągu należy pamiętać, iż mogą u nich występować pewne trudności w nauce i nie będą one w stanie osiągnąć maksimum umiejętności społecznych i manualnych.

W przypadku osób, u których iloraz inteligencji mieści się w granicach od 35 do 49 w skali Wechslera diagnozowana jest natomiast niepełnosprawność intelektualna w stopniu umiarkowanym. Osoby z niedorozwojem intelektualnym o umiarkowanym stopniu nasilenia mają mocno opóźniony i istotnie zaburzony rozwój umysłowy i ruchowy, przejawiający się częściowym ograniczeniem umiejętności poruszania się oraz wykonywania prostych czynności w zakresie higieny i samoobsługi. Co więcej u takich osób niepełnosprawnych intelektualnie często występują wady wymowy, bełkotliwa mowa, ubogi zasób słownictwa i umiejętności językowe ograniczone do wypowiadania prostych komunikatów. Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym wiąże się ponadto z trudnościami w uczeniu się, rozumieniu stosunków logicznych oraz zrozumieniu i przestrzeganiu norm społecznych. Warto również wspomnieć, że osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności umysłowej cechują się dużą wrażliwością oraz silną potrzebą bezpieczeństwa, miłości, akceptacji i kontaktu z innymi. Ludzie z tego typu upośledzeniem funkcji intelektualnych są w stanie pod nadzorem wykonywać pewne nieskomplikowane czynności. Należy jednak mieć na uwadze, że ze względu na znaczne problemy z nauką czytania, pisania i posługiwania się mową oraz zrozumieniem komunikatów innych, zdolni są oni jedynie do samodzielnego wykonywania głównie prostych aktywności domowych i podejmowania nieskomplikowanych prac fizycznych.

Niepełnosprawność intelektualną o znacznym nasileniu diagnozuje się, gdy iloraz inteligencji danej osoby mieści się w zakresie od 20 do 34 w skali opracowanej przez Wechslera. W przypadku dorosłych osób niepełnosprawnych z upośledzeniem umysłowym o znacznym nasileniu poziom rozwoju intelektualnego porównywalny jest do poziomu 6 – letniego dziecka. Do najbardziej charakterystycznych objawów niepełnosprawności intelektualnej w znacznym stopniu należą między innymi: poważne wady fizyczne, w tym wady narządów zmysłów, istotnie opóźniony rozwój motoryczny, całkowity brak lub minimalny rozwój mowy, w niewielkim stopniu rozwinięta umiejętność porozumiewania się, w znacznie niższym stopniu rozwinięta zdolność wykonywania nawet najprostszych czynności w zakresie samoobsługi i dbania o higienę oraz istotne zaburzenie koncentracji uwagi, któremu towarzyszy deficyt w zakresie pamięci. Ponadto osoby z tego typu niedorozwojem umysłowym wykazują się wysoką wrażliwością, bardzo prostymi sposobami okazywania uczuć i brakiem kontroli emocji. Osoby niepełnosprawne intelektualnie w stopniu znacznym są w stanie opanować samoobsługę i podstawowe czynności higieniczne oraz nauczyć się jedynie najprostszych operacji w zakresie liczenia i wzrokowego rozpoznawania prostych wyrazów. Nie są jednak samodzielne i muszą być poddane stałej opiece.

Najcięższym rodzajem upośledzenia umysłowego jest niepełnosprawność intelektualna w stopniu głębokim, która odnosi się do osób odznaczających się niskim ilorazem inteligencji, czyli poniżej 20 w skali Wechslera. Osoby, u których zdiagnozowano zaburzenie rozwojowe o takim nasileniu cechuje poziom rozwoju zbliżony do 3 – letniego dziecka. W sytuacji wystąpienia głębokiej niepełnosprawności obserwowane są następujące objawy: ciężkie wady neurologiczne i fizyczne oraz choroby układu nerwowego, w tym zapalenie opon mózgowych, mózgowe porażenie dziecięce, porażenia kończyn czy wady narządów zmysłów, poważne upośledzenia i zaburzenia zdrowotne, minimalna zdolność poruszania się i komunikowania z otoczeniem, brak zdolności uczenia się i zapamiętywania, umiejętność przekazywania innym wyłącznie najprostszych komunikatów emocjonalnych i brak wyraźnych objawów życia uczuciowego. Osoby borykające się z niepełnosprawnością intelektualną o głębokim stopniu nasilenia są zupełnie niesamodzielne i przez całe życie będą wymagać wsparcia i nieustannej opieki.

Podsumowanie

Należy pamiętać, iż bez względu na stopień niepełnosprawności intelektualnej nie można jej wyleczyć. Jest to bowiem zaburzenie nieodwracalne, z którym dana osoba będzie borykała się przez całe życie.

Zainteresował Cię ten temat? Sprawdź studia na kierunku: Edukacja i rehabilitacja osób z niepełnosprawnością intelektualną (oligofrenopedagogika)